Mei is een mooie maand om Berkenblaadjes te oogsten. Ze zien er nog fris en ongeschonden uit en hebben een gezonde lichtgroene kleur. Oogst een paar handen vol blad om je gezondheid te ondersteunen. Natuurlijk pluk je niet een boom kaal maar je oogst van meerdere bomen. Laat de blaadjes op een donkere en droge plek ongeveer een week drogen. Bewaar het gedroogde blad in een papieren zak of pot op een donkere plaats bij kamertemperatuur.
Als ik vertel over de Berk, spreek ik in de vrouwelijke vorm. Voor mij is de Berk met haar wiegende takken en witte stam een opvallende verschijning . Een lichtgevend baken in een donker bos. Haar afhangende takken zijn net lange haren en haar stam is als een ranke vrouwelijke gestalte. Ze is voor mij de “dame van het woud”.
Je vindt de Berk o.a. solitair in een veld, soms verstopt tussen hoge dennen in het bos of fier in voor- en achtertuinen. In het bos zie je vaak jonge en oudere Berken in groepjes nauw tegen elkaar staan. Er groeien Berken op puinhellingen, stortplaatsen, in parken, tussen de bebouwing in dorpen en steden. Een boom die zo dicht bij de mensen groeit, voor ons gemakkelijk bereikbaar is en die het goede uit de natuur aan ons geeft.
Ik hoor wel eens dat datgene wat aan kruid in “je achtertuin” groeit op dat moment in je leven wellicht heilzaam kan zijn. Als ik in mijn eigen achtertuin kijk, klopt dat meestal wonderlijk genoeg. Een mooi voorbeeld hiervan: ik heb een gevoelige spijsvertering en in de loop der jaren is vanuit het niets de Daslook, Allium ursinum, tevoorschijn gekomen. Inmiddels is in het voorjaar de aarde onder de Kerselaar en Notelaar er volledig mee bedekt. Daslook is een heerlijk kruid wat ikzelf gebruik om mijn spijsvertering te versterken. Ik maak er pesto, olie en tinctuur van. In een kruidenconsult adviseer ik het kruid te gebruiken bij darminfecties, een verstoorde darmflora, een candida infectie, opgeblazen buik en spijsverteringsproblemen. Een natuurlijk geneesmiddel wat gewoon in mijn achtertuin voor handen is. Maar dit terzijde, terug naar de Berk.
In ons land komen van nature twee Berkensoorten voor; de Ruwe en de Zachte berk.
Ze zijn ten opzichte van andere bomen gemakkelijk te herkennen aan hun zilverwitte schors. De Ruwe berk heeft afhangende takken. Daarom wordt deze boom ook wel Treurberk of Betula pendula genoemd. Pendula is Latijn voor hangend. De takken van de Zachte berk staan meer overeind en het blad voelt aan als fluweel, vandaar de naam.
De Berk is pioniersboom, een boom die een begin markeert. Ze groeit als eerste op een plek als er nog niets anders groeit. Overal waar haar zaden door de wind worden verspreid, of het nu een plaats tussen stenen, rotsen, bosgrond, veen of zand is, of het er koud, warm, onherbergzaam of vochtig is, een Berkenboom kan en zal er groeien.
Kelten, Germanen, Scandinaviërs en de Siberische sjamanen zagen de Berk als de levensboom, een magische boom. Hun rituelen van nu zijn nog steeds gebaseerd op deze zienswijze.
Wat een overduidelijke rode lijn is in alle symboliek, mythes en rituelen is haar pionierskracht. De kracht van vernieuwing. De kracht van wedergeboorte. Als je echt wilt vernieuwen horen daar zuivering en afscheid nemen bij. Zo kan je pas weer een nieuw begin maken met een heldere geest en schoon lichaam. Berk-blad helpt met zuivering van het lichaam.
Het blad van de Ruwe en de Zachte berk bevat heel veel goede stoffen voor onze gezondheid.
In de herboristiek noemen we deze stoffen inhoudsstoffen of kruideninhoudsstoffen.
Als het gaat om de vorming van deze stoffen geldt het volgende: hoe harder een plant moet werken om te groeien en zich te beschermen tegen weersomstandigheden, schimmels, insecten en ziektes , hoe meer stofjes de plant aanmaakt die hiervoor zorg dragen. Dat zijn de geneeskrachtige stoffen die onze gezondheid helpen en ondersteunen. Als er geen bestrijdingsmiddelen worden gebruikt tegen de “aanvallende factoren” moet de plant zelf harder werker om zichzelf te beschermen en maakt dus meer van deze stoffen aan. Onder andere daarom gebruik ik in de kruiden- en groentetuin geen enkel bestrijdingsmiddel en pleit ik ervoor om biologisch gekweekte groenten en fruit te eten.
Naast vitamine C (0,5 gram), vitamine B3 en de mineralen (4%) die in Berkenbladeren zitten zijn één van de inhoudsstoffen de flavonoïden waarvan 2-3 % voorkomt in het blad. Het zijn pigmentstoffen die zorg dragen voor de kleur van bloemen, fruit, groenten en de prachtige herfsttinten in het najaar.
In de blaadjes van de Berk zit ook ongeveer 0,1% etherische olie die zorgt draagt voor o.a. voor ontsmettende werking op de urinewegen.
Looistoffen hebben een aandeel van 5 tot 6 % en zorgen voor een ontstekingsremmende en samentrekkende werking bij in- en uitwendig gebruik.
Een ander stof die voor 3% voorkomt in Berkenblad is betuline zuur. Deze stof heeft een bloedzuiverende werking en zorgt ervoor dat urinezuur wordt afgevoerd en ontstekingen worden geremd. Heel heilzaam bij jicht, reumatische aandoeningen en ischias. De combinatie aan al deze geneeskrachtige eigenschappen van de kruiden-inhoudsstoffen maken aftreksels van Berk een anti-reumatisch medicijn
Over flavonoïden:
Een plant maakt flavonoïden om de groei te reguleren en om zich te beschermen tegen zon en hitte. Ze geven kleur aan bloemen, planten, groenten, fruit en bevinden zich vooral in het buitenste gedeelte van de plant en in fruit vooral in de schil. (Daarom is het beter het meeste fruit met schil te eten.)
Met de felle kleur trekken ze insecten aan voor de bestuiving en met een vaak bitter smaak weren ze plantenetende insecten af.
Anno 2012 zijn er door wetenschappelijk onderzoek meer dan 6000 soorten aan flavonoïden ontdekt.
Flavonoïden werken goed samen met vitamine C. Ze versterken elkaars werking. Hierdoor ontstaat een ontstekingsremmende werking en kunnen ze bacteriën en virussen bestrijden. Flavonoïden hebben een wetenschappelijk bewezen werking als antioxidant en een sterke preventieve werking tegen hart- en vaatziekte. Daarnaast wordt er wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de anti kanker werking van deze stofjes.
Omdat flavonoïden gevoelig zijn voor verhitting is het beter om groenten maar heel kort te koken. Verder hebben flavonoïden veel zonlicht nodig om te worden gevormd. Hoe meer zonlicht een plant krijgt hoe hoger het de aanwezigheid van deze flavonoïden.
Bij welke kwalen kan je Berkenblad gebruiken?
- Alle soorten oedeem
- Om steentjes of gruis in de nieren en de blaas te voorkomen
- Bij een blaasontsteking
- Als je gevoelig bent voor een ontsteking aan de blaas, nierbekken of urinebuis en dit wil voorkomen
- Bij jicht, reumatische aandoeningen, ischias
- Om het lichaam te ontdoen van afvalstoffen
- Als adjuvans* bij eczeem, dauwworm, acne, huiduitslag
In de volksgeneeskunde wordt Berk-blad gebruikt bij koorts en griep, om de bloeddruk en hormonen te reguleren, om de weerstaand te verhogen en bij een zwakke spijsvertering- en leverwerking. Dit laatste is o.a. te danken aan de bittere smaak van de blaadjes want een bittere smaak in de mond activeert de spijsvertering.
Het gebruik van Berkenblad is algemeen erg veilig in gebruik. Maar bij oedemen door nier en/of hartfalen mogen preparaten van Berk alleen op arts voorschrift worden gebruikt. Als je medicijnen gebruikt tegen hartritmestoornissen, hartglycosiden, lithium, kalium drijvende diuretica, kalium sparende diuretica en astma overleg je eerst met je arts of je Berkenblad mag gebruiken.
Hoe gebruik je Berkenblad?
- De verse blaadjes kan je verwerken in een salade of in een soep. Het beste kan je de lichtgroene blaadjes gebruiken want deze zijn nog mals.
- Drink om het bloed en de urinewegen te zuiveren elke dag tussen de maaltijden door een kopje (maximaal drie per dag) van vers of gedroogd Berkenblad. Over het maken van een geneeskrachtige thee gaat mijn volgende blog.
- Je kunt een handvol blaadjes in appel-cider azijn laten trekken. Laat dit een week staan op een lichte plek (niet in direct zonlicht) en zeef daarna de blaadjes eruit. Gebruik de azijn eventueel gezoet met wat rauwe honing over een salade.
- Wat ik graag doe in het voorjaar is een handvol verse blaadjes in een smoothie verwerken.
- De gedroogde blaadjes kan je tot poeder vermalen en verwerken in een kruidenzout of bouillonpoeder of in een verstevigend kleimasker voor het gezicht. De blaadjes verliezen bij verpoederen wel een deel van de geneeskrachtige stoffen.
- Maak een medicinale wijn: een handvol vers blad in een halve liter rode of witte wijn. Een maand laten trekken in een afgesloten bokaal en daarna zeven. Neem elke dag een klein glaasje voor het eten.
- Maak je eigen tinctuur van een zuivere Wodka met het hoogste alcohol percentage wat je kunt vinden. De verhouding is 1 deel vers blad op 3 delen Wodka of 1 deel gedroogd blad op 5 delen Wodka. Snijd of knip de blaadjes klein en zorg ervoor dat het blad volledig onder de vloeistof staat. Laat dit in een glazen bokaal een maand staan op een lichte plaats (niet direct in de zon). Na een maand giet je de tinctuur door een koffiefilter of zeef met fijnmazig doek. De tinctuur kan je drie jaar bewaren in een donker flesje met druppelaar. Plak er een etiket op met de datum en de inhoud. Gebruik 3 maal per dag 40 druppels bij bijvoorbeeld een teveel aan vocht in het lichaam, bij reumatische aandoeningen en als reinigingskuur.
Een Berk is anders dan een ander boom.
Hij is zoo edel en zijn bast is gelijk ene huid.
Hij lijkt zoo aarzelend, jonkvrouwelijk en vroom en doet steeds denken aan ene prille en schuchtere bruid.
Men ziet niet in hoe men zoo’n boom kan vellen,
Hoe ooit de bij wreedaardig in zijn stronk zal bijten.
Marnix Gijsen.
* Adjuvans is een toevoeging aan een geneesmiddel. Deze toevoeging versterkt de effecten van andere stoffen.
Alle bovenstaande toepassingen zijn wetenschappelijk onderbouwd.
Belangrijkste bron betreffende de geneeskrachtige werking van Berk-blad komt uit het Groot handboek geneeskrachtige planten van Dr. Geert Verhelst .
De rest van de teksten komen uit mijn afstudeerwerk -Dame van het woud-
Liselotte (zaterdag, 05 november 2022 23:55)
Wat een leuke informatie om allemaal te lezen! Mijn ooit aangewaaide berk, heeft nu nog steeds blad (november). Is dit nog te gebruiken voor thee? Of beter dan wachten tot in het voorjaar weer? Ik heb al jaren reuma, en ondanks dat ik meer medicatie ben gaan gebruiken de afgelopen weken, komt de pijn gewoon terug. Ik ben dus op zoek naar extra medicinale mogelijkheden :) Alvast bedankt!
Nataschja (maandag, 08 augustus 2022)
Salut Wendy, Je kunt blaadjes die zijn geoogst in de zomer zeker gebruiken voor de thee.
(Beter een zomers berkenblaadje dan helemaal geen). Er zullen wat minder inhoudstoffen aanwezig zijn en zullen wat bitterder smaken. (kan je een beetje camoufleren met citroensap). Maar geneeskracht is nog steeds aanwezig in de bladeren. Mits je ze goed bewaart.
Wendy (maandag, 08 augustus 2022 12:14)
Hallo ik heb eind juni, begin juli berkenblad geoogst en gedroogd voor thee. Eigenlijk te laat dus, maar is dat toch ook bruikbaar voor thee ipv frisse lente bladeren?
E Hakvoort-stojkovic (vrijdag, 04 februari 2022 23:44)
Ik heb probleem met het mijn Noren Enn daarom Berkenbladthe welk pesteln
Nataschja DERKS (woensdag, 28 april 2021 16:58)
Dag Arita en Tine,
Wat een grap, ik heb deze bovenstaande commentaren nooit gezien! Ik heb pas iets in mijn website ingesteld zodat ik een berichtje ontvang als ik een commentaar ontvang. Leuk dit allemaal te lezen.
Nog even over de kruidenolie. De geneeskrachtige stoffen uit berkblaadjes zijn niet te extraheren in olie.
Alleen water en alcohol zorgen voor het "loslaten" van de geneeskrachtige stoffen. En die stoffen worden vooral inwendig gebruikt bij reumatische klachten, oedeem, reinigen, urinewegproblemen etc.
Ik denk dat de olie waar jij het over hebt, (die goed voor een schilferige huid) een plantenolie is met daaraan toegevoegd berkenteer. Dit wordt niet gewonnen uit de blaadjes maar uit de bast/schors. Berkenteer wordt gemaakt door droge destillatie van de bast van een berk. Een paar druppels toegevoegd aan een plantaardige olie kan inderdaad de schilferige huid helpen genezen. De etherische olie uit de bast van de suikerberk (Betula lenta) wordt vooral gebruikt bij reumatische klachten. Ik hoop je hiermee op weg te hebben geholpen. Het goede voor jullie en vier de lente! Nataschja
Tine (woensdag, 28 april 2021 15:18)
Anita,
Zo maak ik een maceraat (kruidenolie).
Als basis olie gebruik je best een koude persing.
Enkele voorbeelden: Amandelolie, Jojobaolie, Olijfolie, Tarwekiemolie, Druivenpitolie.
Gebruik voor de bereiding van kruidenolie het liefst gedroogde kruiden. Verse kruiden bevatten veel water waardoor de olie sneller verderft
Gebruik een proper leeg glazen potje en vul deze voor ¾ met de kruiden of gedroogde bloemen.
Vul nu zoveel koudgeperste biologische plantaardige olie toe, zodat de kruiden net onder staan. Doe de deksel op de pot en zet de pot op een lichte, warme plek.
De pot dagelijks even schudden zodat alle kruiden goed in de olie blijven. Na 3 weken is de olie klaar. Neem dan een schone pot liefst donker glas, zeef de kruidenolie zodat allen de olie overblijft.
Arita (maandag, 25 mei 2020 16:45)
Berkenolie schijnt goed voor een ruwe schilferige huid te zijn. Hoe maak ik dat?
Tamara (zaterdag, 26 januari 2019 00:01)
Ja ik ben trots op mijn mooie sterke dame, die al 10 lentes jong is. Altijd al geweten dat mijn mooie dame veel meer inzicht had dan ik had geweten. Dankje je voor de nuttige info. ��
Marleen (zaterdag, 02 juni 2018 23:33)
Erg inspirerend stukje wat mijn beeld over de berk behoorlijk op de kop zet. Van een "lastpak" die veel troep geeft en mij hooikoorts bezorgd naar een mooie boom die functioneel is voor de herborist! Dank voor de info :)
AnneMargriet Veldhorst (woensdag, 23 mei 2018 22:43)
Wat handig en inspirerend om al deze info over de berk en toepassingen bij elkaar te hebben! Mooi geschreven over deze dame van het woud!!! �